ANALYSE – Europa sukkelt voort. De periode van hoge economische groei, stijgende productiviteit en oplopende reële lonen is voorbij. Verwacht de komende jaren geen technologische reuzensprongen of een omvangrijk sociaal vangnet voor mensen die buiten de boot vallen.

Toch zullen politici proberen om de boel drijvende te houden. Dat doen ze door veel uit te geven, waardoor overheidstekorten stijgen. En ze laten de inflatie oplopen om de schuldenlast houdbaar te maken en rentes te laten stijgen. Dat geeft ook centrale banken de mogelijkheid om een recessie te bestrijden door rentes later weer te verlagen.

De vraag is of Europa de onvrede en onzekerheid in de samenleving adresseert zonder deze af te kopen met het te ver opblazen van de schulden.

Wat doen Frankrijk en Italië?

In Italië en Frankrijk lijken politici toch ten prooi te vallen aan gemakzucht over hoge schuldniveaus. Daar waar Rome water bij de wijn lijkt te doen om Brussel tegemoet te komen, daar wil Parijs de begrotingsregels (wederom) aan de laars lappen. De gevolgen hiervan kunnen verder rijken dan Frankrijk zelf.

Om de eurozone weerbaarder te maken heeft de – inmiddels flink verzwakte – Franse president Emmanuel Macron gepleit voor verder integratie met onder andere een zelfstandige begroting voor de eurozone.

Landen als Duitsland en Nederland stonden hier sowieso al sceptisch tegenover. Maar als Parijs ook nog zelf voor de zoveelste keer een loopje met de regels neemt – en Brussel pakt de Italianen, maar de Fransen niet aan – dan zullen zuidelijke landen nog minder gemotiveerd zijn om de broekriem aan te halen of structureel te hervormen.

Deze ontwikkelingen leiden ongetwijfeld tot extra Europese spanningen. Die worden versterkt door landen in Centraal- en Oost-Europa, als die hun beleid voortzetten dat indruist tegen de democratische grondslagen van de EU.

De onafhankelijkheid van de rechtspraak in onder andere Polen en Hongarije staat onder druk. Van onafhankelijke media is steeds minder sprake en tegenstemmen worden in toenemende mate geïntimideerd.

Populistisch geluid verzwakt Europese eenheid

Bovenstaande ontwikkelingen speelden al, maar worden sterker. Bij de Europese verkiezingen in mei en bij een aantal landelijke verkiezingen zullen populisten waarschijnlijk behoorlijk hoge ogen gooien, al zullen ze in elk geval bij de Europese verkiezingen niet in de buurt komen van een meerderheid.

Maar hoe sterker de eurosceptische, populistische stem wordt, des te moeilijker wordt het om Europa bij elkaar te houden. Juist in een tijd dat de economische voorspoed omslaat en landen buiten Europa proberen de EU uiteen te spelen.

Politiek gezien zijn er dus voldoende aanwijzingen voor een turbulent 2019. Het grootste gevaar is iets waar de Britse journalist Janan Ganesh onlangs op wees:

"Social order is to some extent self-cancelling. The longer people have it, the more they take it for granted. Historic events that warn them against such complacency pass from living memory to folklore to something more like rumour."

En hij is niet de enige: Trumpisten, Brexiteers en gele hesjes onderschatten het risico dat hun acties een sneeuwbaleffect hebben, waarbij maatschappelijke ineenstorting een onbedoeld maar reëel scenario wordt.

Druk op de ECB zal toenemen

Die ineenstorting gaan we in 2019 (nog) niet zien, maar de eerste signalen zijn er. De economische groei is teruggevallen, waardoor politieke spanningen weer naar de oppervlakte komen. Bovendien hebben politici verzuimd om het dak te repareren toen de zon scheen.

Dan zijn er nog de oplopende spanningen tussen China en de VS en tussen het democratische Westen en het autoritaire staten in het algemeen. De Duits-Franse as in Europa is bovendien verzwakt en Washington is verder verlamd, met een president die steeds raardere sprongen maakt in het nauw.

Structurele hervormingen blijven uit, terwijl de groei vertraagt. En de ECB heeft zijn munitie grotendeels verschoten de afgelopen jaren. De politieke problemen die al langer sudderen in Europa kunnen dit jaar minder makkelijk genegeerd worden door financiële markten.

Door oplopende spanningen tussen en binnen landen wordt het bij een nieuwe crisis moeilijker om tot grootschalige gecoördineerde actie over te gaan, zoals de G20 deed na het uitbreken van de kredietcrisis. Landen zullen dan weer hun toevlucht zoeken tot fiscale stimulering en de politieke druk op de ECB zal toenemen om toch het gaspedaal weer in te drukken.

Andy Langenkamp is senior politiek analist bij ECR Research en ICC Consultants.